উক্ত শিৰোনামাৰে মোক Poetry without Fearৰ ফালৰ পৰা সাতশ মান শব্দৰ ভিতৰত লিখিবলৈ কৈছে। মই কবি নহওঁ, মাজে সময়ে কবিতা পঢ়োঁ, সেই বুলি কবিতাৰ ‘চমজদাৰ’ হৈ লিখাৰো সামৰ্থ্য নাই। মনত পৰিল C.P. Snow- ৱে ১৯৫৯ চনত কেম্ব্ৰিজ বিশ্ববিদ্যালয়ত দিয়া The Two Cultures নামৰ Rede বক্তৃতালৈ, যিটো পাছত গ্ৰন্থাকাৰে প্ৰকাশ পাইছিল আৰু বিজ্ঞানসেৱী আৰু আন বুদ্ধিজীৱীসকলৰ মাজত খলকনি লগাইছিল। চীন দেশৰ চাহৰ চমজদাৰৰ বিষয়ে লিন উটাঙে The Importance of Living গ্ৰন্থত আৰু আমাৰ ‘ৰূপৰ টিলিঙাৰ মাত’ৰ কবি প্ৰয়াত ড০ মহেন্দ্ৰ বৰাই বিভিন্ন দেশৰ কবিতাৰ জুতিৰ বিষয়ে লিখা অপূৰ্ব পুথি ফুল তৰা গানৰ মুখবন্ধত এনেকৈ কৈছে–‘‘চীনদেশৰ চাহৰ চমজদাৰে হেনো পিয়লাত সোহা মাৰি উঠিয়েই ক’ব পাৰে, সেইখিনি কোন বাগিচাৰ চাহপাত! চাং টাই নামৰ এজন চমজদাৰে মিন ৱেনচুই নামৰ আন এজন চমজদাৰৰ ঘৰত চাহ খাবলৈ বহিছিল। মিন ৱেনচুৱে আগবঢ়াই দিয়া চাহৰ পিয়লাটো হাতত লৈ চাঙে দেখা পালে, চাহ আৰু পিয়লাৰ ৰং একেই; চাহ পিয়লাটোৰ কিমানলৈকে আছে মনিবই নোৱাৰি, কেৱল নামত এটা সুন্দৰ গন্ধ লাগিছে। তেওঁ তেতিয়া মিনক সুধিলে, ‘‘চাহপাত খিনি ক’ৰ?” মিনে উত্তৰ দিলে, ‘‘লাংৱানৰ।” চাঙে পিয়লাটোত সোহা মাৰি ক’লে, ‘‘ওঁহো নহয়। চাহ কৰা নিয়মটোহে লাংৱানৰ, পাতখিনি কিন্তু লোচিয়েহৰ।” মিনে মিচিকিয়ালে। মই কিন্তু কবিতাৰ ইমান চমজদাৰ নহয় আৰু কবিতাৰ বিষয়ে মোৰ ধাৰণা, জুতি, ভাল লগাৰ কাৰণ সকলোৰে গ্ৰহণযোগ্য নহ’ব।
মোৰ বাবে কবিতা হ’ল অতি কম শব্দত প্ৰকাশ কৰা প্ৰকৃতি আৰু সমাজৰ কোনো বিষয়ক লৈ কবিৰ অভিজ্ঞতা, কল্পনা; তাত থাকে ব্যঞ্জনা, ছন্দ, শব্দ অলংকাৰ, প্ৰতীক, পটভূমি, সমমিতি বা Symmetry আৰু কোনো কোনো ক্ষেত্ৰত কবিতাৰ সাংগীতিক লয়। ধ্বনি আৰু শব্দ চয়ন কবিতাৰ সৌন্দৰ্যৰ আন দুটা উপাদান।
মই ভালপোৱা অসমীয়া কবিসকল : দেৱকান্ত বৰুৱা, নৱকান্ত বৰুৱা, অমূল্য বৰুৱা, গণেশ গগৈ, জ্যোতিপ্ৰসাদ আগৰৱালা, বিষ্ণুপ্ৰসাদ ৰাভা (গীতি কবিতা), বীৰেশ্বৰ বৰুৱা, হেম বৰুৱা, ৰাম গগৈ, ৰবীন্দ্ৰ সৰকাৰ, মহেন্দ্ৰ বৰা, নলিনীধৰ ভট্টাচাৰ্য, সুগন্ধি পখিলাৰ কবি হীৰেন ভট্টাচাৰ্য ইত্যাদি। অসমৰ অতি নতুন চামৰ কবিসকলৰ বহুতৰে কবিতা বুজি পাবলৈ টান বা মই বিচৰা সৌন্দৰ্য নাপাওঁ, শব্দৰ কোলাহলত যেন কবিতাৰ ছন্দ হেৰাই যায়। বিদেশী কবিসকলৰ ভিতৰত মোৰ প্ৰিয় আছিল খলিল জিব্ৰান (The Prophet), ওৱৰ্ডছৱৰ্থ, কীটছ, ছীলভিয়া প্লাথ, ৰিলকে, টি. এছ. এলিয়ট, এমিলী ডিকিনছন, নাজিম হিকমত, পাবলো নেৰুডা ইত্যাদি আৰু বঙালী কবি সুকান্ত ভট্টাচাৰ্য, জীবনানন্দ দাশ আৰু ৰবীন্দ্ৰনাথ। অসমৰ নতুন কবিসকলৰ প্ৰসঙ্গত ৰামধেনু যুগৰ কবি, সমালোচক ড০ দিলীপ বৰুৱাই দিয়া কলৰিজৰ এটা উদ্ধৃতি দিবলৈ মন যায় (ড০ দিলীপ বৰুৱাৰ সমালোচনা সাহিত্য, সম্পাদক ৰঞ্জন ভট্টাচাৰ্য, যোৰহাট, ২০২০) “Poetry gives most pleasure when only generally and not perfectly understood.”
খ্ৰীষ্টীয় ষষ্ঠ-সপ্তম শতিকাতে নালন্দা আৰু বিক্ৰমশীলা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ বৌদ্ধ পণ্ডিত শান্ত ৰক্ষিত, পদ্মসম্ভৱ আৰু শ্ৰীজ্ঞান দীপাঙ্কৰে তিব্বতত বৌদ্ধবিহাৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰি জিংঘাসু লোকসকলক শান্তি, মৈত্ৰী, অহিংসা আৰু কৰুণাৰে দীক্ষিত কৰিলে। ঠিক তেনেকৈ এলিয়টৰ The Waste Land কাব্য (প্ৰকাশ ১৯২২) সেই প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ পাছৰ অশান্ত আৰু বিশৃংখল সমাজৰ প্ৰতীকবাদী প্ৰকাশ। ইয়াত পাঁচটি কবিতা The Burial of the Dead, A Game of Chess, The Fire Sermon, Death by water আৰু What the Thunder said। পঞ্চম কবিতাটোৰ শেষৰ ফালে তেওঁ বৰ্ণনা কৰিছে এই অশান্ত জৰ্জৰিত সংসাৰত শান্তিৰে থাকিবলৈ হ’লে আমি সেই বৃহদাৰণ্যক উপনিষদৰ (৫.১) মহাণ মন্ত্ৰ মনত ৰাখিব লাগিব–
‘Dying
Is an art, like everything else
I do it exceptionally well’
ঠিক সুগন্ধি পখিলাৰ কবিয়ে কোৱাৰ দৰে ‘মৃত্যুওতো এটা শিল্প…’। আচৰিত মিল! সেইবাবেই ছীলভিয়া প্লাথে আত্মহত্যা কৰিছিল। মোৰ ধাৰণা কবিতা অতি কম শব্দত কবিৰ অভিজ্ঞতা, অনুভৱক নান্দনিক ৰূপে, সৌন্দৰ্যৰ বিবিধ আহিলাৰে ভূষিত হৈ প্ৰকাশ কৰা এক মাধ্যম। খলিল জিব্ৰানৰ Prophet কাব্যৰ দুটামান উদাহৰণ : দানৰ বিষয়ে কৈছে–
‘‘And there are those who give and know not
pain is giving, nor do they seek joy,
nor give with mindful of virtue;
they gave as in yonder valley the myrtle
breath its fragrance into space.
Through the hands of such as those
God speaks, and from behind their eyes
He smiles upon the earth.''
নাৰী-পুৰুষৰ বিবাহৰ সম্পৰ্কত কৈছে :
“But let there be spaces in your togetherness
And let the winds of heavens dance
between you...
And stand together yet not too near together
For pillars of the temple stand apart
And the Oak tree and the Cypress grow not
is each other's shadow''
সেইদৰে অকালতে মৃত্যু হোৱা কবি অমূল্য বৰুৱাৰ ‘কয়লা’, ‘কুকুৰ’, ‘বেশ্যা’ আদি কবিতাত দ্বিতীয় মহাসমৰৰ সময়ৰ কলিকতাৰ এখন স্পষ্ট ছবি দেখা পাওঁ। তেনেধৰণৰ অভিজ্ঞতাকেই যেন প্ৰকাশ কৰিছিল অমূল্য বৰুৱাৰ সমসাময়িক আৰু কম বয়সতে মৃত্যু হোৱা কবি সুকান্ত ভট্টাচাৰ্যই। তেওঁৰ ‘ৰানাৰ’ আৰু ‘হে মহাজীবন’ মোৰ প্ৰিয় কবিতা। ‘হে মহাজীৱন’ত জীৱনৰ ৰূঢ় বাস্তৱ প্ৰকাশ পাইছে এনেদৰে :
Poetry is the biggest canvas of creativity which reflects wide range of ideas, thoughts; stroke of pen can bring words from anywhere.
Precisely written with few words can mesmerize and can touch someone’s heart, it’s romance with the literature. So I read poems.
Usually Poets write about the ugly part of the society, about negativity. Of course it should be, as poetry is the reflection of the society. It alerts and cautions. But apart from all this, the society is having many good, pleasant things. I think poems should not criticize or just go on narrating negativity but it should deal with the solution. Poem should be a form of awakening. I do like positive writing.
It’s not advisable to read and follow the famous poets, it will seize to the development of one’s own and new style or ideas. A poet should be born naturally. Young poets should observe the happenings around them. They should be on thought process so that they can develop their own expressing ideas.
The author is a journalist and writer based in Sambalpur, Odisha.
এইটো সুখৰ কথা যে ত্ৰৈমাসিক কবিতা ই-আলোচনী এখন ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ বিদ্বৎ সমাজে প্ৰকাশ কৰিছে। এই আলোচনীখনৰ নামটো ‘Poetry without Fear’ ৰখাটোও এক তাৎপৰ্যপূৰ্ণ ঘটনা। ব্যাপক পৰিসৰ সামৰি লোৱা ই-আলোচনীখনৰ ভূমিকাই এটা নতুন মোৰ যে ল’ব, ইয়াত পতিয়ন যোৱাৰ স্থল যথেষ্ট আছে। আলোচনীখনে প্ৰতিষ্ঠিত কবিসকলৰ উপৰি সময়ৰ খোজত পিছ পৰি থকাসকলোকো উৎসাহেৰে আদৰি ল’ব, সেয়া আশা কৰাটো নিশ্চয় অমূলক নহ’ব।
আটাইতকৈ সুন্দৰ কথাটো হ’ল আলোচনীখনৰ উদ্দেশ্য। কবিতাৰ দুৰ্বোধ্যতা আঁতৰাই ইয়াক জনগণৰ কাষলৈ লৈ যোৱাৰ উদ্দেশ্যটো সন্দেহাতীতভাৱে মহৎ। আলোচনীখন এটা Mission বা এক বৌদ্ধিক আন্দোলনৰ আৰম্ভণি বুলিও ক’ব পাৰি। বাস্তৱিকতে কবিতাৰ ভাষা, বিষয় আদি দুৰূহ হ’লে, পাঠকগোষ্ঠীৰ মাজত প্ৰতিক্ৰিয়া নিশ্চয় ঋণাত্মক হ’ব আৰু কবিতাৰ ৰস পান কৰাৰ পৰা বঞ্চিত হয় পাঠক। এই বঞ্চিত হোৱাৰ বিপৰীতে পাঠকৰ মনোজগতত ঠাই পাব পৰাকৈ যদি কবিতা সৃষ্টি হয়, সৰল ভাষাৰে তাৰ উপকাৰিতা দুয়ো পক্ষৰ বাবেই (কবি আৰু পাঠক) মঙ্গলজনক আৰু ইয়াকেই শ্ৰীবৃদ্ধি কৰিবলৈ যত্ন কৰিছে শ্ৰদ্ধেয় শ্ৰীযুত আনন্দ বৰমুদৈ ছাৰৰ দৰে সুচিন্তাশীল লোকে। তেওঁলোকৰ ভাষাৰ সৰলতা দেখিলে ভাব হয়, মই কিয় এনেদৰে লিখিব নোৱাৰোঁ। আলোচনীখনৰ যি Mission, সেয়া যে পূৰ্ণ হ’বগৈ, অনুমান কৰিব পাৰি। বৌদ্ধিক জোঁকাৰণি এটা অৱধাৰিতভাৱে ঘটিব। সম্পাদকমণ্ডলীয়ে চিন্তাৰ আন্দোলনটোক যথোপযুক্তভাৱে আগুৱাই নিব।
যদি ‘Poetry without Fear’ নামটোৱে কেৱল দুৰ্বোধ্যতাক বুজাব খোজে, ই এক গতিহীন গতিলৈ ৰূপ ল’ব পাৰে আৰু ভাবাদৰ্শগত ভাবেও এক ধুঁৱলি-কুঁৱলি অৱস্থাৰ জন্ম দিব পাৰে। তেতিয়া জনগণৰ কাষলৈ ভাষাৰ সৰলতা আন্দোলনটো নিব খোজা Missionটোৱে উজুটি খাব পাৰে তাৰ অৰ্থ বিভ্ৰাটৰ বাবে। গতিকে পাঠকগোষ্ঠীৰ মাজত ‘Poetry without Fear’, ‘Without Fear’ৰে হ’ব লাগে। আধুনিক কবিতাই যি দুৰূহ ৰূপ লৈছে, পাঠক নিশ্চয় বিমোৰত পৰে বোধগম্যতাৰ অভাৱত। নুবুজিলে ৰস পাব কেনেকৈ? কবিতাত সোমাব কেনেকৈ? শিকিব কেনেকৈ? এইবোৰতো কবিতা পঠনৰ অংশ।
Fearৰ অৰ্থ অভিধানত এনেকৈ দিয়া আছে—১) an emotion excited by danger, ২) apprehension of danger–অসমীয়াত ভয়, শংকা, আশংকা। দুৰ্বোধ্যতা আৰু ভয়হীনতা একে নহয়। দুটা বেলেগ ভাবনা, চিন্তা। Without fear-য়ে কিন্তু সাহস যোগায়, সত্যৰ সন্ধান নিৰ্ভীকভাবে কৰিবলৈ উৎসাহ দিয়ে। অৰ্থাৎ সত্যাশ্ৰয়ী হোৱা। সমকালীন সমাজ ব্যৱস্থাবোৰৰ ক্ষতিকাৰক ধ্যান-ধাৰণাৰ বিৰুদ্ধে মাত মতা।
পাঠক ভীতিগ্ৰস্ত হোৱাৰ কাৰণ নেদেখোঁ আধুনিক কবিতাক লৈ । ভীতিগ্ৰস্ততাৰ সলনি ই পাঠকৰ মনত অনীহাৰহে সৃষ্টি কৰে। ফলত কবিতা তেওঁলোকৰ মনত তৰাং, অৱহেলিত অৱস্থালৈ গতি কৰে আৰু গুৰুত্বহীন হয়। ভীতিগ্ৰস্ততা আৰু ভয়হীনতা একে নহয়। ভীতিগ্ৰস্ত হোৱা পৰিৱেশটো নিশ্চয় বেলেগ। যেনে হিংস্ৰ জন্তুৰ সন্মুখত পৰিলে ভীতিগ্ৰস্ত হোৱা যায়। Without fear সামাজিক দায়বদ্ধতাৰ এক ৰূপৰেখাহে। পাঠকৰ স্বাধীনতা থাকে– ভীতিগ্ৰস্ত কৰিব পৰা পৰিস্থিতি (সাহিত্যকৰ্মও) এৰাই চলিব পাৰে।
মহাপুৰুষ শংকৰদেৱে যেতিয়া ‘প্ৰসাদো নাখাইবা ভক্তি হৈব ব্যভিচাৰ’ৰ কথা কয়, এয়া কেৱল ধৰ্মোপদেশেই নহয়, ই এক প্ৰতিবাদৰ ছবি। নৰবলি দিয়া প্ৰথাৰ বিৰুদ্ধে কৰা এক প্ৰয়াস। শংকৰদেৱৰ জীৱন নিৰাপদ নাছিল। প্ৰত্যাহবান মানি কাম কৰিব লগা হৈছিল আৰু এই কাম কৰি যোৱাটোৱেই Without fear। কমলাকান্ত ভট্টাচাৰ্যই যেতিয়া কয় ‘উলংগ দেশত কাম কি ধোবাৰ’, ই জাতিপ্ৰেম আৰু Without fearৰ নিশ্চিত পৰিচয়। (I rebuke and punish those whom I love – Bible)
সমাজৰ পৰা কবিতাৰ উৎসক আঁতৰাই ৰাখিব নোৱাৰি। অনুভৱ যদিও সৃষ্টিৰ আকৰ তাক সঠিক পথেৰে নিয়ন্ত্ৰণ নকৰিলে সেই অনুভৱৰ ফল হ’ব পাৰে সমাজৰ কামত নহা বস্তু। অকাজী। অনুভৱ কৰা কথাবোৰ সত্যৰ মাপকাঠি নহ’বগৈও পাৰে। বুদ্ধিমত্তা, কল্পনাশক্তি, চৌপাশৰ পৰিৱেশ, ঘটনাপ্ৰৱাহ আৰু হ’ব পৰা সম্ভাৱনা-দুৰ্ভাবনাবোৰে জন্ম দিয়ে মানসিক চিন্তাৰ। অলৌকিক কোনো শক্তিয়েই সৃষ্টিৰ প্ৰেৰণা নিদিয়ে। বস্তু প্ৰথম। পাছত শব্দ, ভাষা।
এজন শিক্ষিত ব্যক্তি হিচাপে কবিতাৰ সৈতে আপোনাৰ সম্পৰ্কটো কেনে ধৰণৰ?
বৰ্তমান মোৰ কবিতাৰ লগত বিশেষ সম্পৰ্ক নাই। স্কুল-কলেজত পঢ়ি থকা অৱস্থাত বেছিভাগৰ দৰে ময়ো দুই-চাৰিটা কবিতা লিখিছিলোঁ আৰু বিভিন্নজনৰ কবিতা পঢ়িছিলোঁ। কিন্তু পিছলৈ গদ্যৰ পিনে মন ঢাল খোৱাত কবিতা বাদ পৰিল। সামগ্ৰিকভাৱে চাবলৈ গ’লে হীৰেন ভট্টাচাৰ্য্যৰ কবিতাতে মোৰ কবিতা শেষ। অৱশ্যে তাৰ পাছতো কাকত-আলোচনী আদিত প্ৰকাশ পোৱা দুই-চাৰিটা কবিতাই কিছু আনন্দ নিদিয়া নহয়। সেইবোৰ কোনো বিশেষ কবিৰ কবিতা নহয়, যিকোনো অখ্যাত কবিৰ কবিতা।
আপুনি কবিতা কিয় পঢ়ে?
সাধাৰণতে মই কবিতা নপঢ়োঁ। আন লেখাও খুব কম পঢ়া হয়। দেশী-বিদেশী উপন্যাস, বিশেষকৈ ৰহস্য উপন্যাস অলপ বেছিকৈ পঢ়া হয়। তথাপি হঠাৎ চকু পৰা দুই-এটা কবিতাই যদি চকুটো টানি নিয়ে তেতিয়া তেনে কবিতা পঢ়োঁ আৰু আনন্দ লাভ কৰোঁ।
কেনে ধৰণৰ কবিতাই আপোনাক তৃপ্তি দিয়ে?
মোৰ ভাল লগা কবিতাৰ কোনো নিৰ্দিষ্ট বিষয়বস্তু নাই। ই প্ৰেম, মানৱপ্ৰেম, সুন্দৰ প্ৰকৃতিৰ বৰ্ণনা, অন্যায়ৰ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম, বিদ্ৰোহ, বিপ্লৱ আদি যিকোনো বিষয়বস্তু হ’ব পাৰে। মোৰ মন আলোড়িত কৰিব পৰা যিকোনো কবিতাই মই ভাল পাওঁ। অৱশ্যে এই কথা গদ্যৰ ক্ষেত্ৰতো খাটে।
সাম্প্ৰতিক অসমীয়া কবিতা সম্পৰ্কে আপোনাৰ ধাৰণা কি?
হীৰেন ভট্টাচাৰ্য্যৰ পাছত এজন নিৰ্দিষ্ট কবিৰ একেলগে ভাল কবিতা নাই বুলিয়েই ক’ব পাৰি। অৱশ্যে বহু কবিৰ এটা-দুটা ভাল কবিতা আছে। কিন্তু বিশেষভাৱে সামাজিক মাধ্যমত ব্যাপক হাৰত লিখা কবিতা বেছিভাগেই কবিতাৰ শাৰীত পৰে বুলি নাভাবোঁ।
কবিসকলৰ প্ৰতি আপোনাৰ কি আহ্বান?
কবিতা যিহেতু মোৰ প্ৰিয় সাহিত্য-চৰ্চাৰ মাধ্যম নহয়, কবিসকলক আহ্বান জনাব পৰাকৈ মোৰ যোগ্যতা নাই। তথাপি যদি আহ্বান জনাব লাগে বিশেষভাৱে নতুন কবিসকলক মই ব্যাপকভাৱে আগৰ কবিতাসমূহ ভালদৰে পঢ়িবলৈ উপদেশ দিওঁ। তদুপৰি যেতিয়ালৈকে তেওঁলোকে নতুন কবিতা এটা লিখাৰ বাবে তীব্ৰভাৱে প্ৰেৰণা লাভ নকৰে আৰু কবিতাৰ শাৰীবোৰ স্বতঃস্ফূৰ্তভাৱে ওলাই নাহে, তেওঁলোকে কবিতা এটি আৰম্ভ কৰা উচিত নহয়।
