অনিৰ্বাণ দত্ত
এজন শিক্ষিত ব্যক্তি হিচাপে কবিতাৰ সৈতে আপোনাৰ সম্পৰ্কটো কেনে ধৰণৰ?
শিক্ষিত ব্যক্তি হিচাপে আমি লিখা-পঢ়াৰ লগত নিৰন্তৰ জড়িত হৈ থকাটো কৰ্তব্য৷ আন বহুজনৰ দৰে মোৰো লিখা-পঢ়াৰ দিশত নিজা ৰুচি আছে৷ সেই অনুসৰি গভীৰ দৰ্শন-তত্ত্ব বিষয়ক পুথিৰ লগতে সমকালৰ পৃথিৱীৰ ক্ষয়িষ্ণু আৰ্থ-সমাজ-ৰাজনৈতিক পৰিৱেশ-পৰিস্থিতি, ইয়াৰ কাৰণ-কাৰক বিচাৰ-বিশ্লেষণ সম্বন্ধীয় গ্ৰন্থবোৰ আৰু অসমীয়া খ্যাত-অখ্যাত কবি আৰু কবিতা তথা সমালোচনা সাহিত্য মোৰ অতি প্ৰিয়৷ সেয়ে, হাতে ঢুকি পালেই তেনে কিছুমান পুথি সংগ্ৰহ কৰোঁ আৰু পঢ়োঁ৷ তাৰ মাজতে বিভিন্ন কাকত-আলোচনীৰ বাবে সময়োপযোগী বুলি অনুভৱ কৰা সমাজ, শিক্ষা আৰু ৰাজনৈতিক বিষয়ক দুই-এটা প্ৰবন্ধ লিখোঁ৷ কবিতাৰ প্ৰতি মোৰ আগ্ৰহ অপৰিসীম যদিওঁ মোৰ অধ্যয়নৰ পৰিধি অসমীয়া কবিতাতে সীমাবদ্ধ বুলি ক’লেও ভুল নহ’ব৷ শংকৰ-মাধৱৰ পৰা আৰম্ভ কৰি চন্দ্ৰকুমাৰ, হেমচন্দ্ৰ, নলিনীবালা, নৱকান্ত, জ্যোতি-বিষ্ণু হৈ অতি সাম্প্ৰতিক কালৰ জনপ্ৰিয় কবি হৰেকৃষ্ণ ডেকা, নীলিম কুমাৰ, জ্ঞান পূজাৰী, ৰাজীৱ বৰা, ৰফিকুল হোছেইন, প্ৰণব কুমাৰ বৰ্মন, জোনমণি দাস তথা সহপাঠী ভূপেন গগৈলৈকে অসংখ্য বিশিষ্ট কবিৰ কবিতা পঢ়ি আছোঁ৷ কিন্তু, দুখৰ বিষয়— বিশেষকৈ আধুনিক কবিতাবোৰৰ অৰ্থ বহু বুজিও যেন কিবা এটা নুবুজোঁ নুবুজোঁ ভাব থাকি যায়৷ মোৰ মনত এনে ভাবৰাশিয়ে যিমানেই ক্ৰিয়া কৰে কবিতাবোৰ বাৰে বাৰে পঢ়িবলৈ উদগ্ৰ নিচাহে জাগে৷ সেয়ে, আকৌ পঢ়োঁ৷ বহু কিবাকিবি নুবুজাৰ মাজতো যেন কিবাকিবি বহু কথা বুজোঁ! তেনেকৈয়ে তৃপ্তি লভোঁ৷ বহু মেদহীন কবিতাৰ খাজেখাপে খাই পৰা প্ৰতীকৰ ব্যৱহাৰ, বুদ্ধিদীপ্ত চিত্ৰকল্পৰ প্ৰয়োগ, ইংগিতময়তা, অৰ্থালংকাৰ, বিচিত্ৰ বিষয়বস্তু, অগতানুগতিক শৈলী আদিয়ে মনত নতুন চিন্তাৰ উন্মেষ ঘটোৱাৰ লগতে চেতনাত এক বৌদ্ধিক টক্কৰ দি যায়— তেনে কবিতাবোৰ পঢ়ি বৰ ভাল পাওঁ৷ অৰ্থপূৰ্ণ নিটোল শব্দ, বাক্যৰ অনুক্ত কথাৰ যি ব্যঞ্জনা অনুভুত হয়, ই হৃদয় গলাই পেলায়৷ সি যি নহওক, কবিতাৰ প্ৰতি মোৰ ভক্তি যিমান, ভীতি ততোধিক৷ সেয়ে, কবিতাৰ দৰে কিবা কিছুমান লিখিও পিছমুহূৰ্ততে মোহাৰি পেলাওঁ৷ ১৯৯২ চন মানত জিজ্ঞাস আলোচনীত প্ৰকাশিত ‘ৰঙা ঘোঁৰা চেকুৰাই যাওঁ’ নামৰ কবিতাটো কিশোৰ মনৰ ভাবাবেগ সম্বলিত আৰু প্ৰথম ছপাৰ মুখ দেখা মোৰ অপৈণত কবিতা৷ তাৰ পাছত মোৰ কবিতাৰ দৰে কিছুমান বস্তু বিভিন্ন বাতৰিকাকত আৰু কিতাপত ছেগাচোৰোকাকৈ প্ৰকাশ হৈ আছে৷ বাৰ ওঠৰ আলোচনী (নৱেম্বৰ, ২০১৯) আৰু প্ৰান্তিক(১-১৫ জুন ২০২২)ত প্ৰকাশিত মোৰ কবিতা দুটাই মোক কিছু আনন্দিত কৰে৷
আপুনি কবিতা কিয় পঢ়ে?
তিনিটা উদেশ্য
ক) আত্মউপলব্ধিৰ উদ্দেশ্য : জাগতিক আৰু আত্মিক পৃথিৱীখনত নিজৰ অস্তিত্ব আৰু অৱস্থান ক’ত বা কেনে তাক কবিতাই নিৰ্ভেজালকৈ আমাক বুজাই দিব পাৰে৷ কবিৰ জীৱনবোধ, উপলব্ধি আৰু অন্তৰ্দৃষ্টিৰ গভীৰতাই আমাক জীৱন আৰু জগত সন্দৰ্ভত নিৰ্মল ধাৰণা
খ) সমকালীন সমাজজীৱনৰ আভ্যন্তৰীণ বা প্ৰকৃত ছবিখন চোৱাৰ উদ্দেশ্য : চকুৱে দেখি থকা সমাজখন, সামাজিক সম্বন্ধবোৰ, মানুহৰ চেহেৰাবোৰ, ঘটনা-দুৰ্ঘটনাবোৰ, সুখ-দুখৰ সমলবোৰ, মিল বা বৈষম্যবোৰেই প্ৰকৃত সত্যবস্তু নহয়৷ ইয়াৰ অন্তৰালত আছে বাস্তৱ জীৱন আৰু জগতৰ কিছুমান সত্য আৰু সাৰমৰ্ম— যিবোৰক কবিতাই নিখুঁতকৈ অংকন কৰি আমাৰ চকু মোকলাই দিব পাৰে৷ গ) শিল্প হিচাপে বিভিন্ন কবিৰ চিন্তন, মনন আৰু হাতৰ স্পৰ্শত প্ৰাণ পাই উঠা আধুনিক কবিতাৰ ৰূপবৈচিত্ৰ্য আৰু বিশিষ্ট কবি-প্ৰতিভা দৰ্শনৰ উদ্দেশ্য৷ নতুন আংগিক, চমকপ্ৰদ প্ৰতীক, ন ন চিত্ৰকল্পৰ ব্যৱহাৰ, পৰিমিত আৰু নিটোল শব্দ-বাক্যৰ ব্যঞ্জনাৰে আগবঢ়োৱা নতুন নতুন বাৰ্তাবোৰৰ বাহক আধুনিক কবিতাবোৰে কাব্যৰসিকসকলৰ হৃদয়-মন ভৰাই তুলিব পাৰে৷
কেনে ধৰণৰ কবিতাই আপোনাক তৃপ্তি দিয়ে?
এই বিষয়ে কিছু ইংগিত প্ৰথম প্ৰশ্নৰ উত্তৰত দিছোঁ৷ ব্যক্তি ভেদে আমাৰ ৰুচি-অভিৰুচিবোৰ ভিন্ন৷ মন আৰু হৃদয়ৰ খোৰাকো সুকীয়া৷ কাল আৰু পৰিৱেশ ভিন্নে ৰুচিৰো পৰিৱৰ্তন হয়৷ তথাপি কঠিন বাস্তৱৰ ছবি প্ৰকাশ কৰা পূৰঠ কবিতাবোৰে মোক বাকৰুদ্ধ কৰি তোলে৷ মৰ্মভেদী ভাববস্তু আৰু প্ৰকাশশৈলীৰ ওচৰত মই ডেউকা ভগা পক্ষীৰ দৰে পৰি থাকোঁ বহু পৰলৈ৷ যথা নিৰ্মলপ্ৰভা বৰদলৈৰ ‘মৰ্মান্তিক’৷ নীলমণি ফুকনৰ ‘তুমি যে তিলফুল’, ‘নীলা নীলা সিৰবোৰ’৷ হীৰেন ভট্টাচাৰ্যৰ ‘বাঁহীৰ মাত’, ‘নাগৰিক’ আদি৷ সাম্প্ৰতিক কবিৰ কবিতাৰ কিছুমান পংক্তি যেনে—
“বেলিটো তাহানিতেই গ’ল৷ পোহৰছাটি যোৱা নাই
জুপুৰি এন্ধাৰত ৰাভাৰ আভাই আজিও টিপচাকি জ্বলাই৷
মাজে মাজে মোৰ ডিঙিটো খেপিয়াওঁ
কণ্ঠ আছে মাত নাই৷ মাত আছে প্ৰতিবাদ নাই৷”
('বিষ্ণু ৰাভা', ৰাজীৱ বৰা)
আন দুটামান অগতানুগতিক শৈলীৰ কবিতা—
“অমল নামৰ মানুহজন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অধ্যাপক৷
কিতাপৰ পোক, অংকৰ নামজ্বলা পণ্ডিত৷
জীয়েক ৰ’জাৰ মতে, চেৰাবলিয়াও৷” ('টেষ্টামেণ্ট’ জ্য’মিত্ৰিক', অনুভৱ তুলসী)
“কিছুমান কথা কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইডৰ দৰে,
নৈঃশব্দৰে নামি অহা শব্দবোৰে
খুঁচি খুঁচি মোক খুন কৰিব খোজে...” ('মাইগ্ৰেইন', জোনমণি দাস)
“...মই দুটা আনাৰস কিনিলোঁ
আৰু আনাৰস বেচোঁতাজনীৰ হাতত
নিজকে বেচি থৈ আহিলোঁ
শ্বিলঙত...” ('এলিয়ট আৰু মাজে মাজে শাৰীবোৰ নাই', নীলিম কুমাৰ)
“পথাৰৰ পকাধানবোৰ সিহঁত দুয়োয়ে একে সময়তে চপাইছিল৷ খৰকৈ বান্ধিছিল মুঠিবোৰ৷ কাচি দুখন থৈ, ঘামবোৰ মচি,
দুয়ো দুয়োকে সাবটি ধৰিবলৈ আগুৱাই আহিছিল৷” ('সীমা', হৰেকৃষ্ণ ডেকা)
“...আয়ৈ দেহি!
এদিন যেতিয়া বেপাৰীয়ে ধৰি-বান্ধি তোমাক লৈ গৈছিল
তুমি যেতিয়া চিঞৰি চিঞৰি গোটেই চুবুৰিটো কঁপাই তুলিছিলা
আমিও কান্দিছিলোঁ ফেকুৰি। দুদিনলৈ ভাত নাখাইছিলোঁ দুখত
অভিমানত কুমলীয়া কুঁহিপাঠ, নেওতা একোৱে নপঢ়িছিলোঁ ৰাতি...” ('গাহৰি', কবি ভূপেন গগৈ)
সাম্প্ৰতিক বিভিন্ন কবিৰ বহু কবিতা আছে যি সদায় হৃদয়ত অনুৰণিত হৈ থাকে৷
সাম্প্ৰতিক অসমীয়া কবিতা সম্পৰ্কে আপোনাৰ ধাৰণা কি?
ইতিবাচক৷ সাম্প্ৰতিক অসমীয়া কবিতা বুলি ক’লে বিগত শতিকাৰ শেষ দশকমানৰ পৰা আজিলৈকে ৰচিত কবিতাসমূহকে বুজা যায়৷ সাম্প্ৰতিক অসমীয়া কবিতাৰ মান-সন্মান যথেষ্ট বৃদ্ধি হৈছে৷ সাম্প্ৰতিক বহু অসমীয়া কবিতায়ো আঞ্চলিক সাহিত্যৰ সীমা পাৰ হৈ ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সাহিত্যৰ পৰিধিত খোজ পেলাব পাৰিছে৷ নৱকান্ত বৰুৱা, নীলমণি ফুকন, হীৰেন ভট্টাচাৰ্য, নিৰ্মলপ্ৰভা বৰদলৈ আদি কবিৰ আশিসধন্য অনুভৱ তুলসী, জীৱন নৰহ, নীলিম কুমাৰ, ৰাজীৱ বৰাকে মুখ্য কৰি বহু নতুন কবিৰ নিৰ্বাচিত কিছুমান কবিতা বিভিন্ন ভাষালৈ অনূদিত হৈছে৷ বহুজনে প্ৰসিদ্ধ কাব্য সমালোচকৰ পৰা প্ৰশংসা আদায় কৰিব পাৰিছে আৰু মানবিশিষ্ট ভাৰতীয় কবিৰ তালিকাত নাম অন্তৰ্ভুক্ত কৰিব পাৰিছে৷ কেইবাজনো সাম্প্ৰতিক কবিৰ কবিতাই বিভিন্ন ৰাজ্যৰ মহাবিদ্যালয় আৰু বিশ্ববিদ্যালয় পাঠ্যক্ৰমত অন্তৰ্ভুক্ত হৈছে৷ সনন্ত তাঁতি, কবীন ফুকন, জ্ঞান পূজাৰীৰ দৰে বিশিষ্ট কবিয়ে তেওঁলোকৰ মানবিশিষ্ট কাব্যপুথিৰ বাবে সাহিত্য অকাডেমী বঁটা লাভ কৰিছে৷ ইয়াৰ পৰাই বুজা যায় যে সাম্প্ৰতিক বহু কবিৰ কবিতাই সাৰ্বজনীন বাৰ্তা বহন কৰিছে আৰু অসমীয়া কবিতাকো বিশ্ব কবিতাৰ শাৰীত বহুৱাব পাৰিছে৷ কাকত-আলোচনী আৰু সামাজিক মাধ্যম আদিত দিনৌ শ শ কবিতা প্ৰকাশ কৰি কবিতা-চৰ্চাত যেন অসমীয়া নতুন প্ৰজন্ম আজি উবুৰি খাই পৰিছে৷ এইসকল কবিতা-অনুৰাগীক উপযুক্ত দিহা-পৰামৰ্শ দি কেনেকৈ সঠিক ৰাস্তাৰে আগুৱাই নিব পাৰি তাৰবাবে বিদ্বান কবিসকলে আঁচনি গ্ৰহণ কৰিব লাগে৷ সাধাৰণ পাঠক হিচাপে আমাৰ আশা— অসমীয়া নতুন কবিতাই সমগ্ৰ মানৱ জাতিকে উদ্বুদ্ধ কৰক, মানৱতাৰ জয়গান গাৱক, নিৰাশাৰ বিপৰীতে অফুৰন্ত আশা-প্ৰত্যাশা জাগ্ৰত কৰক, মমতা আৰু ভাতৃত্ব বোধৰ নিৰ্মল বাণী লৈ অসমীয়া কবিতা প্ৰতিজন নিঃস্ব মানুহৰ কাষলৈ যাওক৷ বিশ্ব কাব্য পৰম্পৰাৰ সকলো দিশলৈ মৌলিক অৱদান আগবঢ়াওক, নতুন নতুন সম্পৰীক্ষা চলাওক আৰু অসমীয়া কবিসকলে সাহিত্য জগতত সুখ্যাতি লাভ কৰক৷
কবিসকলৰ প্ৰতি আপোনাৰ কি আহ্বান?
আজিৰ সময় বৰ জটিল৷ সমাজত সত্যবোৰ ঢাকি পেলোৱা হৈছে, সাধাৰণ জনতাৰ কাৰণে ন্যায় দুষ্প্ৰাপ্য হৈ গৈ আছে৷ গণতান্ত্ৰিক অধিকাৰ পৰ্যন্ত কাঢ়ি লোৱা হৈছে৷ চৌদিশে সুযোগ সন্ধানী লোকৰ দপদপনি৷ মানৱতা, ভাতৃত্ববোধ সহনশীলতা যি হাৰত নোহোৱা হৈছে একে হাৰত বৃদ্ধি হৈছে হত্যা, ধৰ্ষণ, শোষণ, নিস্পেষণ৷ ভয়-শংকা, অনাস্থা-অবিশ্বাসে ব্যক্তিমনক চেপি-খুন্দি মাৰিছে৷ সংখ্যাগৰিষ্ঠ দৰিদ্ৰ জনসাধাৰণ আজি হতাশ, নিঃসঙ্গ, আতংকিত৷ একেদৰেই নগৰীয়া বিলাসিতা আৰু বিজ্ঞানপ্ৰযুক্তিৰ প্ৰাচুৰ্যৰ মাজত থাকিও আধুনিক মানুহ আজি অকলশৰীয়া৷ গতিকে মানৱতা, ন্যায় আৰু সত্যৰ পক্ষত থাকি সাহিত্যই সমাজ পৰিৱৰ্তন বা ব্যক্তিমনৰ পৰিৱৰ্তনৰ বাবে কিছু গুৰু দায়িত্ব বহন কৰিব লাগিব৷ সাহিত্যৰ জনপ্ৰিয় শাখা হিচাপে কবিতাৰ ভুমিকা এইক্ষেত্ৰত অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ৷ আজিৰ কবিতা নিঃস্ব জনতাৰ সাহস হওক৷ কবিয়ে নিঃস্ব জনতাৰ হৃদয় সংবাদ স্পষ্টকৈ শুনাৰ যত্ন কৰক, বুজক৷ কবিয়ে শোষিত-নিস্পেষিত জনতাৰ মনত আশাৰ সঞ্চাৰ কৰিব লাগিব, সমাজক শোষণৰ পৰা মুক্ত হোৱাৰ পথ আৰু পদ্ধতি দেখুৱাব পাৰিব লাগিব আৰু ভাগি পৰা ব্যক্তিমনবোৰক মেৰামতি কৰিব লাগিব৷ কবিতা বিলাসিতা বা বঁটা-বাহন বা সস্তীয়া প্ৰশংসা লাভৰ উপায় নহওক, নহওক শোষক-শাসকক কৰা নিৰ্লজ্জ প্ৰশস্তি৷ আজিৰ কবিসকল নিৰলস সাধনাত মগ্ন হওক৷ জ্যোতিপ্ৰসাদ আৰু বিষ্ণু ৰাভাৰ দৰে সমাজজীৱনৰ প্ৰতিটো কোণৰ লগত জড়িত হৈ সমাজৰ নাড়ী-নক্ষত্ৰ বুজক৷ কাৰণ, কবিতা লিখোঁ বুলিলেই লিখি দিয়া বস্তু নহয়৷ আচলতে কবিতা লিখা বস্তু নহয়েই, হৃদয়ত ভাৱবস্তু ওফন্দি চপচপীয়া হৈ পৰাৰ পাছত ই স্বতঃস্ফূৰ্ত ভাবে নিঃসৃত হোৱা বস্তুহে৷ তাৰমানে কবিতাৰ কথা, কবি আৰু কবিৰ জীৱনদৰ্শনৰ মাজত সামঞ্জস্যপূৰ্ণ সম্পৰ্ক থাকিব লাগিব৷ বাস্তৱজগতৰ লগত সম্পৰ্কবিহীন ৰোমাণ্টিক উত্তেজনাৰ অবিকল প্ৰকাশ বা বৌদ্ধিক চাতুৰ্যৰে কৰা শব্দবিলাসেই কবিতা নহয়৷ কবিতাত ঐতিহ্য চেতনা, সুন্দৰ ভৱিষ্যত গঢ়াৰ বাবে উপদেশ, আদৰ্শ আৰু বিশুদ্ধ আৰ্হি বা নক্সা কেউটা পাঠকে পাব লাগিব৷ কবিয়ে পাঠকৰ মন-মগজুৰ লগতে হৃদয়কো আলোড়িত কৰিব পাৰিব লাগিব৷ তেতিয়াহে, পাঠক-সমাজত কবিৰ পোটন বাঢ়িব আৰু সমাজজীৱনলৈও আশাব্যঞ্জক পৰিৱৰ্তন আহিব৷ সৰ্বোপৰি, কবিতাৰ নিৰ্মাণশিল্পত বা কাৰিকৰী দিশত অবশ্যেই কবি সিদ্ধহস্ত হ’ব লাগিব৷ আংগিকৰ বৈচিত্ৰ্য, প্ৰতীকৰ প্ৰয়োগ, চিত্ৰকল্প আৰু বক্ৰোক্তিৰ ব্যৱহাৰত নিপুণতা বা ব্যঞ্জনাময় প্ৰকাশত কবিৰ নিজা দক্ষতা, বুদ্ধি বা প্ৰতিভা ফুটি উঠিলেহে কবিগৰাকীয়ে বহল পাঠক সমাজত নিজাকৈ ঠাই পাব৷
লেখক এগৰাকী স্নাতকোত্তৰ শিক্ষক আৰু নিবন্ধকাৰ৷